Ćwiczenia równowagi włączane są do procesu rehabilitacji wielu pacjentów. Należą do nich osoby z zaburzeniami układu przedsionkowego (jednostronne, obustronne i przewlekłe uszkodzenie błędnika) oraz pacjenci z zaburzeniami kontroli równowagi w przebiegu chorób neurologicznych i po udarze mózgu. Ćwiczenia równowagi są także polecane dla seniorów, ze względu na to, że z wiekiem rosną deficyty stabilności ciała oraz zwiększa się ryzyko upadków. W zależności od podłoża zaburzeń kontroli równowagi, stosuje się różne ćwiczenia równowagi.
Ćwiczenia równowagi w zaburzeniach układu przedsionkowego
W przypadku pierwszej grupy pacjentów stosuje się terapię ruchową, która pobudza procesu kompensacji zaburzeń układu przedsionkowego. Celem terapii jest “pobudzenie mechanizmów wyrównawczych w centralnej części układu nerwowego, wykorzystujących olbrzymią plastyczność mózgu dzięki wieloneuronalnym połączeniom odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała”.1
Najczęściej stosowane ćwiczenia równowagi to tzw. treningi habituacyjne, które opierają się na powtarzaniu ruchów, które prowokują dolegliwości w różnym ułożeniu głowy i ciała, z jednoczesną stabilizacją spojrzenia. W najprostszym wariancie, od którego zaczyna się trening, pacjent wykonuje ćwiczenia w pozycji siedzącej. Następnie przechodzi do ćwiczeń na stojąco, a w końcowym etapie treningu wykonuje ćwiczenia w marszu. Do terapii wprowadza się także ćwiczenia na ruchomym podłożu lub przy poruszającym się otoczeniu.1
Ćwiczenia równowagi u seniorów
Zakłócenia kontroli równowagi pojawiają się również u seniorów. Ich występowanie można przypisać kilku czynnikom. Jednym z nich są tzw. zmiany inwolucyjne, które są naturalnym i fizjologicznym przejawem starości. Dotyczą one przede wszystkim układu mięśniowo-szkieletowego, co przekłada się na zmniejszenie siły mięśni oraz stabilności postawy. Wraz z wiekiem obniża się sprawność ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, co prowadzi m.in. do zwiększenia czasu reakcji, osłabienia uwagi oraz pogorszenia spostrzegawczości. Dodatkowo obniża się sprawność narządów zmysłów (wzroku, równowagi). Wszystko to powoduje, że u seniorów mogą wystąpić niestabilności postawy oraz upadki.2
W programach ćwiczeń równowagi dla seniorów ważne jest dostosowanie do indywidualnych możliwości ćwiczącego, stopniowe wdrażanie, monitorowanie oraz zadbanie o kompleksowość i długoterminowość oddziaływań. Obserwuje się rosnące zainteresowanie programami ćwiczeń równowagi opartymi na ćwiczeniach Dalekiego Wschodu, najczęściej Tai-Chi. Obejmują one wolne, rytmiczne ruchy, w których nacisk położony jest na skręty tułowia, przenoszenie środka ciężkości ciała oraz koordynację. W miarę postępów czynności wykonuje się z coraz bliżej ustawionymi kończynami dolnymi.3
Trening kontroli równowagi u seniorów często opiera się też na ćwiczeniach ogólnousprawniający różnego rodzaju. Stosuje się też ćwiczenia z wykorzystaniem przyrządów takich jak piłki rehabilitacyjne, platformy balansowe czy bardziej zaawansowane systemy do rehabilitacji równowagi na stabilnym i niestabilnym podłożu. Podkreśla się, że każdy odpowiednio dobrany i dozowany typ aktywności fizycznej przynosi pozytywną poprawę w zakresie kontroli równowagi u seniorów.4
Ćwiczenia równowagi w rehabilitacji neurologicznej
Ćwiczenia równowagi stanowią również częsty element rehabilitacji neurologicznej. Stosowane są u pacjentów z różnymi schorzeniami neurologicznymi (m.in. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Huntingtona) oraz u pacjentów po udarze mózgu. Podobnie jak seniorzy, wymienieni pacjenci doświadczają osłabienia siły mięśni i kontroli ruchów. Dodatkowym utrudnieniem dla utrzymania stabilnej postawy mogą być niedowłady, spastyczność czy ataksje. Uszkodzenia lub obniżona sprawność ośrodkowego układu nerwowego wpływa negatywnie na przetwarzanie informacji sensorycznych, czas reakcji, uwagę, percepcję i inne funkcje ruchowe i poznawcze.
Podejścia i pomoce używane w ćwiczeniach równowagi w neurorehabilitacji są podobne do stosowanych w rehabilitacji równowagi u seniorów.5,6 Zarówno ćwiczenia ogólnorozwojowe, jak i specyficzne treningi typu Tai-Chi czy ćwiczenia z różnego rodzaju przyrządami mogą przyczyniać się do poprawy kontroli równowagi.
W neurorehabilitacji pojawia się coraz więcej narzędzi, które opierają się na nowoczesnych technologiach, takich jak wirtualna rzeczywistość. Mają one swoje zastosowanie również w treningu równowagi, a badania potwierdzają ich skuteczność i korzyści płynące z włączenia ich w proces rehabilitacji neurologicznej.7
Przykładem narzędzia wykorzystującego rozszerzoną rzeczywistość do treningu równowagi jest Neuroforma PRO. Ćwiczenia kontroli równowagi, tak jak wszystkie ćwiczenia w Neuroformie, angażują jednocześnie funkcje ruchowe i poznawcze w tzw. paradygmacie podwójnego zadania. Pozwalają w bezpiecznych warunkach ćwiczyć równoczesne wykonywanie czynności ruchowych, angażowanie procesów poznawczych oraz kontrolę równowagi. Dzięki temu trening równowagi odbywa się w warunkach sprzyjających generalizacji efektów, a pacjent ma możliwość ćwiczenia nie tylko izolowanych wzorców ruchowych, ale też coraz bardziej złożonych zadań, angażujących jednocześnie kontrolę równowagi, kończyny górne oraz funkcje poznawcze.
Neuroforma – ćwiczenia równowagi w rozszerzonej rzeczywistości
Neuroforma PRO stanowi innowacyjne podeście do treningu kontroli równowagi – ćwiczenia, które angażują jednocześnie funkcje poznawcze, ruchowe oraz kontrolę równowagi, stworzone w technologii rozszeronej rzeczywistości. W Neuroformie PRO masz do dyspozycji różnorodne zadania o wielu stopniach trudności. Małe rozmiary i bezprzewodowa łączność z komputerem to cechy, które wyróżniają wykorzystywaną w Neuroformie platformę posturograficzną. Dodatkowym atutem jest wygodna barierka asekuracyjna, którą można szybko złożyć, gdy nie jest używana. Stanowisko Neuroforma PRO z modułem ćwiczeń na kontrolę równowagi to nowoczesne narzędzie, które sprawdzi się w wielu obszarach rehabilitacji (neurologiczna, pourazowa, ortopedyczna).
Literatura
1 Józefowicz-Korczyńska, M. (2010). Rehabilitacja zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. Otorinolaryngologia–przegląd kliniczny, 9(1), 7-12. (pełny tekst)
2 Twardowska-Rajewska, J. (2006). Krótki program usprawniania seniorów w celu minimalizowania zaburzeń równowagi. Doniesienie wstępne. Gerontologia Polska, 14(1), 41-45. (pełny tekst)
3 Halat, B., Brudz, D., Milewicz, K., Pop, T., Śliwiński, Z. (2014). Wpływ ćwiczeń ogólnousprawniających na równowagę i chód osób w podeszłym wieku, przebywających w oddziale ZOL w Legnicy. Medical Review, (1). (pełny tekst)
4 Langhorne, P., Coupar, F., & Pollock, A. (2009). Motor recovery after stroke: a systematic review. The Lancet Neurology, 8(8), 741-754. (pełny tekst)
5 Paltamaa, J., Sjögren, T., Peurala, S. H., & Heinonen, A. (2012). Effects of physiotherapy interventions on balance in multiple sclerosis: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of rehabilitation medicine, 44(10), 811-823. (pełny tekst)
6 Darekar, A., McFadyen, B. J., Lamontagne, A., & Fung, J. (2015). Efficacy of virtual reality-based intervention on balance and mobility disorders post-stroke: a scoping review. Journal of neuroengineering and rehabilitation, 12(1), 1. (pełny tekst)
7 Goble, D. J., Cone, B. L., & Fling, B. W. (2014). Using the Wii Fit as a tool for balance assessment and neurorehabilitation: the first half decade of “Wii-search”. Journal of neuroengineering and rehabilitation, 11(1), 1. (pełny tekst)
