Rehabilitacja funkcji poznawczych

Konsekwencją każdego uszkodzenia mózgu w przebiegu udaru, urazu czy też chorób przewlekłych mających wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, może być uszkodzenie funkcji regulujących zachowanie na poziomie odruchowym i świadomym. Warunkują one prawidłowe relacje z otoczeniem oraz efektywne poruszanie się w świecie zewnętrznym. Wyróżnia się wśród nich funkcje poznawcze (determinujące efektywność poszukiwania, odbioru i przetwarzania informacji), wykonawcze (zarządzające i kontrolujące zachowanie) i emocjonalno – afektywne (determinujące typ i siłę reakcji emocjonalnych oraz ogólny nastrój). Ich zaburzenie upośledza zachowanie pacjenta niejednokrotnie bardziej niż deficyt ruchowy.¹

Najczęściej występujące trudności

Do najczęściej sygnalizowanych problemów należą zaburzenia uwagi i pamięci pochodzenia ogólnomózgowego oraz nadreaktywność na bodźce o dużej sile oddziaływania (głośne dźwięki, intensywne światła, gwar), które w przypadku udaru lub urazu mózgu są specyficzne dla pierwszych kilku lub kilkunastu miesięcy od czasu zachorowania niezależnie od miejsca uszkodzenia mózgu. Szczególnie dają się we znaki w sytuacjach jednoczesnego oddziaływania wielu bodźców (większe grono, włączony telewizor, supermarket), a ich nasilenie potrafi być na tyle dokuczliwe, że znacząco utrudnia lub wręcz uniemożliwia prowadzenie rozmów, czytanie, rozwiązywanie problemów, robienie zakupów itp.

Natomiast w przypadku uszkodzeń szczególnych obszarów mózgu na plan pierwszy wysuwają się:

• specyficzne, i niezależne od zdolności przypominania, zaburzenia rozpoznawania otoczenia;
• specyficzne zaburzenia uwagi (np. zespół zaniedbywania stronnego);
• zaburzenia funkcji językowych (mówienia i rozumienia mowy i tekstu, rozpoznawania i pisania liter i słów);
• zaburzenia liczenia i rozpoznawania cyfr;
• zaburzenia umiejętności wykonywania czynności ruchowych i posługiwania się przedmiotami;
• nieradzenie sobie z czynnościami przestrzennymi;
• specyficzne zaburzenia pamięci;
• trudności w planowaniem, przewidywaniem skutków i kontrolowaniem wykonywanych czynności;
• niemożność dostosowywania się do zmian i nieradzenie sobie z rozwiązywaniem problemów;
• kłopoty z uświadamianiem sobie własnych deficytów;
• specyficzne zaburzenia emocjonalne.²

Rehabilitacja zaburzeń funkcji behawioralnych (inaczej zaburzeń zachowania) stanowi integralny element rehabilitacji neurologicznej i podlega takim samym regułom, jakie przyświecają rehabilitacji ruchowej.

Jest ona domeną neuropsychologów i neurologopedów (w przypadku zaburzeń funkcji językowych). W skład oddziaływań wchodzą:

• rehabilitacja poznawcza (ćwiczenia funkcji poznawczych),
• terapia i psychoterapia zaburzeń emocjonalnych i osobowościowych (wspierana farmakoterapią),
• readaptacja społeczna, w sytuacji gdy trwałe ograniczenia uniemożliwiają powrót do wykonywanych wcześniej funkcji społecznych i zawodowych.

Jedynymi przeciwwskazaniami dla wprowadzenia lub kontynuacji rehabilitacji jest niewyrównany stan somatyczny pacjenta oraz całkowita niemożność podjęcia rzeczowej współpracy (problemem szczególnym może być brak motywacji wynikający z uszkodzenia płatów czołowych mózgu). Wiek pacjenta nie stanowi przeciwwskazania dla intensywnej rehabilitacji poznawczej.³

Ćwiczenia funkcji poznawczych

Ćwiczenia funkcji poznawczych są bardzo różnorodne i mogą dotyczyć każdego z wymienionych wcześniej obszarów funkcjonowania. Ważne jest, aby były one dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta i jego aktualnego poziomu sprawności. Wykonywanie ćwiczeń funkcji poznawczych często wspierane jest za pomocą programów komputerowych, takich jak Neuroforma.

Przykładowe ćwiczenia funkcji poznawczych, jakie znaleźć można w tego typu programach to:

• ćwiczenia funkcji uwagowych: skupianie uwagi na wybranych elementach zadania, przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt,
• ćwiczenia funkcji wykonawczych: hamowanie reakcji w odpowiedzi na konkretne obiekty, planowanie i kontrolowanie wykonania zadania,
• ćwiczenia pamięci: przechowywanie informacji przez krótki czas w pamięci, posługiwanie się posiadaną wiedzą
• ćwiczenia spostrzegania: rozpoznawanie rodzajów i właściwości obiektów, rozpoznawanie ułożenia obiektów w przestrzeni,
• ćwiczenia językowe, matematyczne, zadania logiczne.

Neuroforma – ćwiczenia poznawcze i ruchowe w domu

Neuroforma to program komputerowy, który zawiera różnorodne ćwiczenia funkcji poznawczych i ruchowych. Każde ćwiczenie w Neuroformie angażuje równocześnie umysł i ciało. Ćwiczenia funkcji poznawczych w Neuroformie pozwolą Ci usprawniać m.in. uwagę, pamięć, przetwarzanie informacji, zdolności językowe oraz liczenie i rozwiązywanie problemów. Ćwiczenia dostępne są na różnych poziomach trudności, a program automatycznie dostosuje trudność do Twoich aktualnych możliwości. Neuroforma pomoże Ci ćwiczyć poprawnie, systematycznie i skutecznie!

---

Przypisy

¹ J. Seniów, Rehabilitacja neuropsychologiczna chorych z zaburzeniami poznawczo-behawioralnymi po uszkodzeniu mózgu. w: Kurs nr 12. Neurorehabilitacja. Opara J., Kwolek A. (red.), Neurol Neurochir Pol 2005, 39(supl. 3):747-750.

² J. Seniów, Poudarowe ogniskowe zespoły poznawcze w kontekście rehabilitacji. Postępowanie w udarze mózgu. Aktualne (2003) zalecenia European Stroke Initiative. Medycyna Praktyczna 2003(11):przedruk.

³ Wytyczne dotyczące leczenia udarów mózgu. Wersja robocza. XXI Zjazd Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Poznań, 7-10 wrzesnia 2011, http://www.zjazdptn2011.skolamed.pl/